Ruim 40.000 keer per jaar wordt ergens in Nederland een kabel of leiding beschadigd tijdens graafwerkzaamheden. Dit levert storingen, vertragingen en onveilige situaties op. Als het aan het SOMA College ligt, gaat dat getal fors omlaag. 

Studenten van de opleiding voor Machinist Grondverzet moeten sinds 2017 voldoen aan strengere exameneisen. Om de theoretische kennis hierover in de praktijk gestalte te kunnen geven, heeft het SOMA College een ambitieus plan in het leven geroepen.

Hoe ver is de technologie?

Daniël Stronks is naast docent van onder andere het vak Kabels en Leidingen ook projectleider van het zogeheten Living Lab, een project van het SOMA College dat graafschades te lijf moet gaan. ‘De eisen voor kennis van ondergrondse infrastructuur worden al jaren steeds verder aangescherpt, maar de technologie is inmiddels zo ver dat we op een nieuwe manier graafschades kunnen beperken en in de toekomst hopelijk helemaal voorkomen.’

Stronks, die zelf machinist en uitvoerder is geweest, sprak zijn eigen ervaringen en netwerk aan om het Living Lab vorm te geven. ‘Ik heb netbeheerders en aannemers gevraagd wat zij willen. Vervolgens zocht de Universiteit Twente een praktijkgerichte opleiding om nieuwe technieken te testen. De optelsom daarvan heeft geleid tot het Living Lab.’

Het hele graafproces moet professioneler

Het Living Lab is een groot oefenterrein met een realistische infrastructuur en een uitgebreid ondergronds kabel- en leidingenstelsel op het Bouw & Infra Park bij het SOMA College in Harderwijk. ‘We implementeren nieuwe technieken om het hele graafproces professioneler te maken’, zegt Stronks. ‘We hebben zes studenten tegelijk die met machines opdrachten uitvoeren en docenten lopen daar tussendoor om ze te beoordelen.’

Het oefenterrein is gerealiseerd in samenwerking met de Universiteit Twente en het bedrijfsleven en maakt gebruik van de nieuwste technieken, zoals grondradar. Docent Janneke Wieman, samen met Stronks nauw betrokken bij het Living Lab, legt uit dat deze technologie nog volop in ontwikkeling is. ‘We zouden graag een grondradar integreren in de machines, maar zover is het nog niet. Op dit moment heeft het SOMA College een grondradar in bruikleen van MapXact. Daarmee brengen we vooraf het terrein in kaart zodat studenten kunnen zien waar kabels en leidingen liggen.’

Grondradar met een gps- en 4G-verbinding

Mark Ravenstijn, verantwoordelijk voor de operatie- en gebruikersgroep bij MapXact, legt uit hoe het systeem werkt. ‘De grondradar wordt gebruikt in combinatie met netwerkadministratiegegevens zoals Klic-gegevens van het Kadaster of liggingsgegevens uit de administratie van een netbeheerder. Ook een combinatie is mogelijk. De radar beschikt over een gps- en 4G-verbinding. Alle projectgegevens en radardata worden in de cloud opgeslagen en verwerkt. Uiteraard zie je ook in het veld direct de resultaten van je metingen.’

Links op het scherm zie je de radar met de liggingsgegevens. Tevens zie je waar je zelf loopt op basis van de gps-locatiegegevens. ‘Je kunt dus direct naar een positie lopen en zien of de administratieve liggingsgegevens kloppen met de daadwerkelijke ligging. De meldingen van objecten onder de grond verschijnen in beeld als een hyperbool op het rechterscherm.’

Zoals de technologie nu is, moet de grondradar ingezet worden voordat de graafwerkzaamheden beginnen. ‘Dat betekent vooraf een rondje lopen met de grondradar, even de meetresultaten afwachten en je weet waar alles ligt. Na afloop van de werkzaamheden is de grondradar ook inzetbaar om de liggingsgegevens in kaart te brengen zodat een revisietekening gemaakt kan worden.’

Sensoren op de machines leggen alle bewegingen vast

Het Living Lab gaat verder dan het inzetten van een grondradar. Om de verrichtingen van de studenten op de machines goed in kaart te brengen, heeft het SOMA College samen met de Universiteit Twente een nieuwe technologie toegepast. Bij deze pilot leggen sensoren op de machines alle bewegingen vast.

‘Na afloop van de les kan de student precies terugzien wat hij gedaan heeft’, zegt Janneke Wieman. ‘Het is de bedoeling dat dit digitale logboek in de toekomst in 3D kan worden uitgevoerd om een nog realistischer beeld te geven. Ook wordt er gewerkt aan een signalering waarmee onveilige situaties tijdig opgemerkt worden, zoals een alarmsignaal wanneer een machinist te dicht bij een kabel of leiding komt. Het is nog in ontwikkeling en wordt momenteel volop getest door de universiteit Twente, maar er wordt veel vooruitgang geboekt.’

Bouwend Nederland is enthousiast 

Bouwend Nederland, de vereniging van bouw- en infrabedrijven, is enthousiast over de ontwikkelingen bij het SOMA College. ‘Dat het aantal graafschades omlaag moet én kan, daar is iedereen het over eens’, zegt de vereniging bij monde van beleidsmedewerker Yvonne de Rijck. ‘De technologie is al heel ver, maar het is niet zo dat graafschades op korte termijn helemaal tot het verleden zullen behoren. Door gebrek aan eenduidige interpretatie hebben veel aannemers een afwachtende houding als het gaat om het aanschaffen van dure apparatuur als een grondradar. Dat is ook een maatschappelijk verhaal. Als er een leiding kapotgetrokken wordt, komt dat in eerste instantie terecht bij de netbeheerders: zij krijgen te maken met klachten van winkeliers bij wie de kassa niet meer werkt, particulieren die plotseling zonder stroom of internet zitten of verzorgingstehuizen die hun patiënten niet meer kunnen wassen.’

Wie heeft de fout gemaakt? Dat is lastig te bepalen

In de praktijk komen de kosten vaak op het bordje van de aannemer. In het aanlooptraject naar graafwerkzaamheden is achteraf vaak lastig te bepalen wie de fout gemaakt heeft: de initiatiefnemer, de ontwerper of de uitvoerende partij? Bovendien zijn de resultaten van een grondradar nu nog niet eenduidig. Op het scherm wordt een obstakel zichtbaar, de directe vertaling naar een elektrakabel of waterleidingleiding is nog niet mogelijk. 

De Rijck wil graag het positieve aspect van de nieuwste digitale ontwikkelingen benadrukken. ‘Wat het SOMA College doet is een nieuwe generatie machinisten opleiden die zich ervan bewust is dat ze niet zomaar hun bak in de grond kunnen zetten. Die bewustwording leren ze niet snel meer af en daar begint het terugdringen van graafschades mee. Dat gaat gepaard met technologie die nog volop in ontwikkeling is en er is tijd nodig voordat het implementeren daarvan dagelijkse praktijk wordt. Maar het begin is er.’

Tekst: Mischa Bijenhof. Foto’s: SOMA College