Computergestuurd besturingssysteem

De scepsis was groot toen Marco Hobelman van Hobelman Halle, gespecialiseerd in machinebouw en cultuurtechniek, in 2014 zijn Gradertronic-systeem introduceerde. Tijdens de TKD van dat jaar toonde Hobelman dat het door hem bedachte, computergestuurde besturingssysteem niet alleen voor het maaien van watergangen kon worden gebruikt, maar ook inzetbaar is voor automatisch egaliseren.

Autorijden is toch ook meer dan alleen parkeren?

‘Er waren machinisten die mij ervan betichtten dat ik hun werk afpakte. Alsof ze vervangen werden door een computer. Maar zo is het niet: de machinist bestuurt de computer, de computer bestuurt de machine. Ik vergelijk dat met een automatische parkeerhulp op een auto. Autorijden is toch meer dan alleen parkeren? Zo is grondverzet veel meer dan alleen egaliseren. Je hebt nog steeds een vakkundige machinist nodig om goed werk af te leveren.’

De automaat maakt het makkelijker om goed werk af te leveren

Raaijmakers verwacht dat het automatisch graven in de komende jaren een belangrijke rol gaat spelen in het grondverzet. ‘De software is voortdurend in ontwikkeling. Er kan steeds meer.’ En hoewel hij met zijn 62 jaar een oude rot is in het vak, volgt hij de ontwikkelingen op de voet.

‘Computerbesturing is zeker niet alleen maar voor de nieuwe generatie. Ook oudere machinisten zoals ik kunnen er veel aan hebben. Het is minder inspannend, wat het makkelijker maakt om goed werk af te leveren. Ik denk echt dat dit de toekomst is.’

Minder vermoeid, en dat merk je vooral ’s middags

Voor de ombouw van bestaande machines naar computerbesturing levert Trimble-importeur Sitech sinds 2019 verschillende 3D-systemen. In maart 2019 leverde Sitech de eerste ombouwkit aan Martens en Van Oord, dat een Cat 336E liet uitrusten met automatische besturing en de machine inzette voor het afgraven van een natuurgebied.

‘De eerste resultaten waren heel positief’, zegt productspecialist Niels Timmermans. ‘We zagen in de eerste helft van de dag weinig rendementsverschil, maar de machinist op de computergestuurde machine nam na de middag een voorsprong. Het verschil bedroeg wel 15 tot 20 procent, simpelweg omdat de machinist die met computerbesturing werkt minder vermoeid raakt.’

Liever een ombouwkit dan een systeem van de fabriek

Dit laatste wordt onderstreept door Marco van den Kieboom, teamleider Peil & Meetdienst bij Martens en Van Oord. ‘Het vraagt om een cultuuromslag, zeker de oude generatie machinisten moet soms even wennen. Maar daarna is vrijwel iedereen positief. Het vraagt wat aanpassingen, zo moet je het systeem per bak kalibreren, maar dat is een kleine moeite.’

Van den Kieboom geeft de voorkeur aan een ombouwkit zoals Sitech die levert boven systemen af-fabriek. ‘Die zijn allemaal net weer verschillend van elkaar. Als je machines van verschillende merken gebruikt, dan is het veel handiger als ze allemaal dezelfde computerbesturing hebben.’

Hobelman kent zijn plek in de mondiale pikorde

Hobelman Halle is pionier in automatisch graven, maar Marco Hobelman kent zijn plek in de mondiale pikorde van graafmachinefabrikanten. Caterpillar, Hitachi, Volvo, Komatsu: veel grote merken kunnen hun machines inmiddels leveren met een variant van Hobelmans Gradertronic.‘Ik word nu links en rechts ingehaald door de grote jongens en dat had ik ook wel verwacht’, zegt Hobelman. ‘Ik vind het allang prachtig dat wij een van de eerste waren.’

Hoe milieuvriendelijk is het klassiek maaien?

Hobelman stelde zich de vraag of het klassieke maaien van sloten wel zo milieuvriendelijk is. ‘In feite trekt je alle leven uit zo’n sloot. Planten, maar ook waterdieren als de modderkruiper, kikkers, insecten. Bovendien haal je ook een laagje slib van de bodem waardoor de waterbalans verstoord wordt. Daar wilde ik iets op verzinnen.’

Dat werd Faunatronic, waarbij de machinist voordat de maaicyclus begint de maaikorf op de bodem van de watergang houdt en de computerbesturing activeert. Zo kan de maaikorf op elke gewenste afstand van het bodemoppervlak maaien. De hellingshoek van de machine wordt automatisch gecorrigeerd door een elektronische waterpas zodat de maaikorf niet op de bodem komt en het bodemleven gespaard wordt.

Van Faunatronic naar Gradertronic

‘Ecologen stonden met de duimen omhoog’, vertelt Hobelman. ‘De waterschappen waren er echter minder enthousiast over. Faunatronic betekent vaker maaien en dat kost geld.’ In het kader van Green Engineering kon Hobelmans idee natuurlijk niet terzijde geschoven worden en inmiddels maken steeds meer gemeenten en waterschappen gebruik van de methode.

Vervolgens kwam van verschillende kanten de vraag of Hobelman zijn systeem ook kon toepassen op een gewone graafmachine. Hobelman besloot daarop zijn energie te steken in het ontwikkelen van een nieuwe mobiele graafmachine waar Gradertronic, zoals de toepassing voor graven heet, standaard af-fabriek op geleverd wordt. Die is inmiddels leverbaar: de in eigen beheer ontwikkelde Hooby MH115. Er zijn nu vijftien machines verkocht, vooral aan waterschappen en gemeenten, maar ook aannemers hebben veel interesse.

 Het is niet zo dat je een onervaren machinist op zo’n machine kan zetten en dat de computer dan het werk doet.'

Machinisten moeten gevoel met de machine houden

Niels Timmermans van Sitech kijkt met belangstelling naar de systemen die de grote merken gebruiken. ‘Het staat of valt met de snelheid van de sensoren. De belangrijkste voorwaarde is dat de machine snel reageert op de computer, en dat machinisten gevoel met de machine blijven houden.’

Om grote aantallen gaat het vooralsnog niet: Sitech heeft inmiddels een handvol machines uitgerust met het Trimble-systeem. Eén daarvan staat bij Loon- en Grondverzetbedrijf Gebroeders Kok in Bakkeveen.

Computerbesturing is ‘perfect’ bij werken aan dijkherstel

Machinist Jan Tillema is al 35 jaar machinist bij Gebroeders Kok. ‘Ik ben nu bezig met een dijkherstel bij Delfzijl en daarvoor is computerbesturing perfect’, zegt hij. Tillema werkt op een Liefherr 936 met een giek van 15 meter. ‘Het is een hulpmiddel voor de machinist en zeker geen vervanger. Je moet nog steeds veel zelf doen, zoals het ruwe werk en rekening houden met de verdichting van het materiaal, maar voor het afvlakken is het ideaal. Zeker bij grote klussen merk ik aan het einde van de dag dat ik minder moe ben.’

Tillema prijst de snelheid van het systeem. ‘In het begin moest je bij automatische besturing nog weleens even wachten tot de sensoren alle bewegingen hadden bijgebeend, maar nu gaat het heel snel. Ik ben er blij mee, je moet als machinist tenslotte toch mee met de tijd.’

‘De eerste resultaten waren heel positief’, zegt productspecialist Niels Timmermans. ‘We zagen in de eerste helft van de dag weinig rendementsverschil, maar de machinist op de computergestuurde machine nam na de middag een voorsprong. Het verschil bedroeg wel 15 tot 20 procent, simpelweg omdat de machinist die met computerbesturing werkt minder vermoeid raakt.’

Automatisch of semi-automatisch?

Zoveel fabrikanten, zoveel systemen. En hoewel de term automatisch graven inmiddels gemeengoed is, is van volledig geautomatiseerd graven geen sprake.

Er zijn machinefabrikanten die 3D-gps leveren waarbij een computer aan de hand van gps-coördinaten aangeeft wat de machinist moet doen. Dat is weliswaar heel nauwkeurig, maar ook inspannend, zegt Marco Hobelman. ‘De machinist moet dan met het puntje van zijn tong tussen de lippen op het aangegeven lijntje zien te blijven.’ Semi-automatisch dus, want de machinist bepaalt het resultaat.

Een 3D-systeem zoals dat van Trimble kan data in 3D downloaden via internet of usb, waarna de positie en de hoogte van de machine via sensoren worden bepaald door een satelliet. Een 2D-systeem gebruikt coördinaten die worden berekend op basis van ontwerptekeningen en data die handmatig door de machinist worden ingevoerd. Daarbij wordt de machine als referentiepunt gebruikt en wordt informatie uit de sensors gehaald. 

Tekst: Mischa Bijenhof. Foto’s: leveranciers en Theo Egberts.